حس بینایی در زنبور عسل

بینایی زنبور عسل به وسیله پنج عدد چشم تامین می گردد. دو چشم مرکب در دو طرف سر و سه چشم ساده و بسیار ریز که در بین دو چشم مرکب و در وسط پیشانی قرار دارند.

درباره این سه چشم و طرز فعالیت آنها هنوز چیزی معلوم نشده ولی ساختمانشان بسیار ساده و خیلی ابتدایی است به طوری که باید معتقد شویم که حداکثر قادرند به زنبور بفهمانند که نور از کدام سمت می آید و یا خورشید در کدام سمت قرار دارد

کار بینایی اصلی به عهده دو چشم مرکب است. هر چشم ملکه و کارگر از ۵۰۰۰  و زنبور نر از ۱۰۰۰۰چشم منفرد تشکیل می شود. هر یک از این چشم ها را یک چشم ساده و مجموعه را یک چشم مرکب می نامند. هر چشم ساده به تنهایی مثل دوربین فیلمبرداری قادر است فقط مقدار بسیار کوچکی از محیط خود را ضبط و تجسم نماید ولی همه چشم ها با هم محیط های کوچک را موزائیک وار در مغز زنبور کنار هم گذاشته و وی را قادر به دیدن یک محیط نسبتا وسیع می نمایند.

قدرت دید زنبور عسل بسیار بد است و اجسام را مثل انسانی می بیند که خیلی نزدیک بین بوده و عینک را از روی چشم ها برداشته باشد. بنابراین قدرت بینایی انسان خیلی قوی تر و بهتر از قدرت دید چشم های زنبور عسل است. به طور کلی چشم های انسان اجسام را حدود ۸۰ بار دقیقتر از چشم های زنبور عسل می بیند. چشم های زنبور عسل قادر به تشخیص یک عده از رنگ ها که چشم های ما آنها را می بیند نمی باشد ولی از طرف دیگر وی یک عده از رنگ ها را تشخیص می دهد که چشم های ما قادر به دیدنشان نیستند. به طور کلی چشم های انسان طول موجهای بین ۴۰۰ تا ۸۰۰ میلی مو را می بیند ولی چشم های زنبور عسل طول موج های ۳۰۰ تا ۶۵۰ میلی مو را تشخیص می دهد.

معنی این موضوع این است که زنبور عسل قادر نیست رنگ قرمز را تشخیص دهد و حال آنکه انسان به راحتی آن را می بیند ولی وی رنگ و یا شاید رنگ های ماوراء بنفش را که برای انسان فقط یک رنگ خیالی است و چشم هایش قدرت دید و جذب آن را اصلا ندارد امواجش به وسیله ی چشم های زنبور عسل جذب شده و برایش یک رنگ و یا حتی یک سلسله از رنگ های واقعی است. زنبور ماوراء بنفش را به صورت رنگ هایی می بیند که چشم های ما حتی قادر به تصور آن نیز نمی باشند.

به طور کلی رنگ هایی را که چشم های زنبور عسل قادر به تشخیص آن می باشند عبارتند از : نارنجی, زرد, سبز, سبز آبی, آبی, آبی بنفش و ماوراء بنفش. بین این رنگ ها وی نارنجی و زرد و سبز را به زحمت از یکدیگر می تواند تشخیص دهد و برعکس ماوراء بنفش را خیلی راحت از همه رنگ ها تمیز می دهد. از بین گل ها رنگ های آبی و زرد برای زنبور عسل خیلی واضح بوده و وی را جذب می کنند, در صورتی که به گل های قرمز رنگ توجهی ندارند و معمولا هم رویشان نمی نشینند.

گل شبدر قرمز گو اینکه به چشم ما قرمز است ولی در حقیقت مخلوطی است از رنگ های قرمز و آبی. چشم های ما رنگ قرمز و چشم های زنبور عسل رنگ آبی آن را جذب می نماید. بدین طریق ما این گل را قرمز و زنبور عسل آن را آبی می بیند و گل خشخاش قرمز یا شقایق که باعث تعجب دانشمندان زنبور شناس شده بود. چون دانشمندان ملاحظه کرده بودند که با وجود اینکه زنبور قادر به تشخیص رنگ قرمز نیست و معمولا آن را خاکستری و اگر قرمز تیره باشد آن را سیاه می بیند و به همین دلیل هم روی گل های قرمز رنگ نمی نشیند ولی استثناء روی گل خشخاش با وجود قرمز تند بودن رنگ آن نشسته و از آن گرده گل به فراوانی جمع و به کندو حمل می نماید. این استثناء دانشمندان را تحریک به بررسی و تحقیق نمود.

آنها با استفاده از اسپکتروسکوپ ثابت کردند که نوری که از خورشید بر روی گلبرگ های قرمز رنگ خشخاش می تابد مقدار زیادی اشعه ماوراء بنفش یعنی نورهای با طول موجهای بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلی مو از خود منعکس می کنند و چشم های زنبور که در مقابل رنگهای ماوراء بنفش حساسند آنها را دریافت و جذب می نمایند. بدین طریق همان گل خشخاش که رنگش در چشم ما قرمز تیره است زنبور آن را به رنگ ماوراء بنفش می بیند.

تعجب نکنید اگر گفته شود که تعداد زیادی از گل های سفید رنگ در طبیعت را زنبور عسل رنگی می بیند. این موضوع ادعا نیست، حقیقتی است بررسی شده که باعث آن می گردد که دنیای رنگی ما با دنیای رنگی زنبور عسل کلی تفاوت داشته باشد. از آنچه تاکنون درباره طرز دیدن رنگ ها به وسیله زنبور گفته شد زنبور دار می تواند این نتیجه جالب را بگیرد که هرگاه خواست کندوهایش را رنگ کند تا زنبور هنگام فعالیت و آوردن بار بتواند براحتی کندویش را تشخیص دهد هرگز دو کندوی رنگ شده به رنگ های سیاه و قرمز تیره را پهلوی هم نگذارد. چون زنبور هر دو را سیاه دیده و هنگام بازگشت نمی تواند آنها را از همدیگر تشخیص دهد.

برای رنگ کردن کندوها بهترین و واضح ترین رنگها از چشم زنبور عسل عبارتند از : زرد, آبی, سیاه, سفید. امروزه هم عملا در تمام زنبور داری های دنیا از همین چهار رنگ برای رنگ کردن کندوها استفاده می شود. تنها به جای سیاه از رنگ قرمز استفاده می شود که برای زنبور عسل هم فرقی ندارد.

خورشید برای زنبور عسل تنها سرچشمه گرما و نور نیست بلکه وسیله مهمی برای جهت یابی نیز می باشد. یعنی قبله نمای وی هم هست. این موضوع حتی در مواقعی که خورشید زیر ابرهای نه چندان ضخیم پنهان باشد صادق است چون وی خورشید را از زیر ابرها هم می تواند ببیند. دلیلش هم این که هنگامی که خورشید زیر ابر رفت از لابلای ابرها مقدار زیادی از اشعه های ماوراء بنفش خود را عبور می دهد و ما می دانیم که چشم های زنبور عسل در مقابل این اشعه بسیار حساس بوده و آن را به سهولت جذب می نمایند و درنتیجه محل خورشید را از راه محل نفوذ اشعه ماوراء بنفش دقیقا تشخیص می دهند.