پایگاه تخصصی زنبور عسل ایران زنبور.نت
در اولین بازدیدی که از یک شان زنبور عسل به عمل میآید حجرههای ۶ ضلعی بی شماری نظر بازدیدکننده را جلب میکند.
در آزمایشی ثابت شد که در یک محیط مشخص سلولهایی با اشکال مثلث، مربع، دایره، پنج ضلعی، شش ضلعی و هشت ضلعی، بیشترین حجرهها و ایجاد کمترین فضای خالی متعلق به محیط با حجرههای ۶ ضلعی میباشند.
پس از استقرار بچه زنبوران و تشکیل خوشه (Cluster) زمانی که زنبوران کاشف، پس از شناسایی به سمت کلنی بازگشته هر کدام با زبان مکالمهای خود (رقص) مشخصات آشیانه جدید را به دیگر زنبوران میشناسانند. بالاخره توافق بین زنبوران برقرار می شود و پرواز خوشه بچه دسته جمعی به سمت محل مورد نظر صورت میپذیرد.
پس از رسیدن به این محل زنبوران کارگر در حالی که عسلدانهایشان مملو از عسل میباشند به مدت ۲۴ ساعت به یکدیگر چسبیده و به صورت معلق در آن محیط باقی میمانند. پس از سپری کردن این مدت تمام توان کلنی صرف ساختن آشیانه جدید خواهد شد.
آشیانه ای که در آن زنبوران عسل اکثر فعالیت های حیاتی خود مانند توالد نسل، ذخیره شهد و گرده ، زمستان و شبگذرانی را در آن انجام میپذیرد. ساخت شانها توسط زنبوران کارگر شاهکاری عجیب است که معمارانی کوچک آنرا خلق کردهاند. اگر چه این ساختمانها ابهت اهرام ثلاثه یا آسمان خراشهای امروزی را ندارند اما سازهها و شیوه معماری آنها مجهولات بس بزرگتری را دارند که هنوز برای انسانها نا شناخته مانده است.
لانه
زنبوران عسل ۷ گونه اند که به دو دسته تقسیم میشوند. زنبورانی که اهلی شده اند و زنبورانی که به صورت وحشی زندگی مینمایند و قابل اهلی شدن نیستند. زنبوران عسل وحشی بدور از تاریکی و در محلهای روشن لانه سازی مینمایند.
این زنبوران با تعداد کروموزوم ۲n=۱۶ در هنگام لانه سازی فقط یک شان معمولاً روی درختان منطقه جنوب و جنوب شرقی آسیا بنا میکنند. بر خلاف این زنبوران، زنبوران عسل اهلی یا همان زنبوران عسل معمولی فقط در مناطق تاریک مثل غارها، تنه درختان و کندو و به تعداد نا محدود قادر به ساخت شان میباشند.
این نوع زنبوران که تقریباً در سراسر کره خاکی پراکنده شدهاند با تعداد کروموزوم ۲n=32 در زنبورداریهای تجاری مورد استفاده قرار میگیرند.
ترشح موم
موم از ۸ غده موم ساز که زیر شکم زنبوران بین بندهای چهارم تا هفتم به صورت جفتی قرار دارد ترشح میگردد. زنبوران کارگر بین سنین ۱۲ تا ۱۸ روزگی قاد به ترشح موم میباشند. ترشح موم در غیر این سنین بنا بر ضرورت و نیاز کلنی نیز ترشح میگردد اما به مقدار کمتر و با کیفیت پایینتر نسبت به سنین ۱۲تا ۱۸روزگی است.
زنبوران کارگر پس از تولد جیره غذایی گرده و عسل را به مقدار زیاد برای تولید ژله رویال، موم، زهر و انجام فعالیتهای فیزیولوژیکی بدن استفاده مینمایند. موم، در قسمتهایی که ضخامت کوتیکول پوسته خارجی شکم نازک و دارای منافذ میکروسکوپی است و غدد مومی در بالای آن قرار دارند به صورت مایع ترشح میشوند. موم به صورت قطعات ریز (که در صورت مشاهده با چشمان مسلح از چند صد لایه نازک تشکیل شده) با مساحت ۱ تا ۲ میلیمتر پس از برخورد با هوا به حالت جامد در میآید.
زنبوران کارگر بوسیله پاهای عقبی (ساق و پنجه اول) موم ترشح شده را قیچی و به پای میانی و پاهای جلویی منتقل مینمایند. پس از آن با آرواره های بالایی و اضافه کردن مقداری آنزیم، آنرا نرم و به حالت خمیری در می آورد و به دیوارههای ناقص یا پایههای حجرهها میچسبانند. با اضافه کردن دوباره آنزیم موم را نرم و به آن حالت میبخشند.
موم
موم حداقل شامل ۲۸۴ترکیب مختلف می باشد که عمده ترکیبات آن مونو و دی استرهای اشباع شده و اشباع نشده ، هیدرو کربنهای اشباع شده و اشباع نشده ، اسید های فرار و هیدروکسی پلی استرها هستند.
رنگ موم سفید غالباً به مرور زمان تیره میشود. نقطه ذوب موم ۶۱ تا ۶۵ درجه سانتیگراد و چگالی نسبی آن در دمای ۱۵ درجه سانتیگراد ۰/۹۵۸الی ۰/۹۷گرم بر سانتیمتر مکعب است. مقاومت الکتریکی موم ۱۰×۲۰ تا ۵ ×۱۰ اهم و عد صابونی موم ۱۰۰ – ۸۵ است. وزن هر بشقابک مومی ترشح شده ۲ میلیگرم است که برای ۱ کیلوگرم موم به ۴ میلیون صفحه بشقابی نیاز است.
زنبوران از این ماده زائد (موم) که توسط بدنشان ترشح میگردد به عنوان مصالح ساختمانی در ساخت شان و لانه همچنین درصدی از آن را در ساخت بره موم به کار میبرند. امروزه موم یکی از محصولات جانبی زنبورداری است که در بسیاری از صنایع کاربردهای گوناگونی دارد. استفاده از موم در صنعت شمعسازی ساده ترین کاربرد آن و استفاده از آن در خازنهای الکتریکی از پیچیدهترین کاربردهای موم میباشد.
ظرافت لانه
هر شان شامل یک تیغه میانی است که دو طرف آن سلولهای ۶ ضلعی به صورت افقی با شیب ۱۳ درجه به سمت بالا تمایل دارند اندازه سلولهای مومی بالطبع آن اندازه بدن زنبوران عسل در عرض جغرافیایی از جنوب به سمت شمال بزرگتر میشود.
در یک شان سلول های ۶ ضلعی محل ذخیره عسل و گرده همچنین محل پرورش نوزاد و دگردیسی زنبوران عسل است. در یک شان ۳ نوع سلول یافت میشود. سلول های زنبوران کارگر ، زنبوران نر و ملکه. حجرههای کارگران و زنبوران نر ۶ وجهی و حجره ملکه شکل هندسی مشخصی ندارد و شبیه به یک بادام زمینی است.
قطر سلولهای کارگر ۲/۵ تا ۷/۵ میلی متر و عمق آن ۱۲ – ۱۳ میلی متر و حجم آن ۰/۲۵ تا ۰/۲۸ و قطر سلولهای نر ۲/۶ تا ۷ میلیمتر است. ۴ سلول کارگر یا ۳ سلول نر به طور میانگین ۱ سانتیمتر مکعب خواهد بود.
حجم سلول ملکه ۰/۸ تا ۰/۹ سانتیمتر مکعب که سلولهای اوژانسی ملکه نسبت به سلولهای عادی کوچک ترند. ضخامت دیوارههای سلولها به طور میابگین ۰/۰۰۲ ± ۰/۰۷۳میلی متر می باشد. فاصله بین شانها ۱۰ میلیمتر میباشد که به فضای زنبور معروف شده و کشف این فضا تحولی عظیم در صنعت زنبورداری ایجاد نمود.
چنانچه به هر دلیلی شانهای داخل کندو نسبت به یکدیگر فاصله بیشتری داشته باشند زنبوران، اصطلاحاً هرزه بافی مینمایند به عبارتی تا حدی شان اضافه می بافند تا فاصله بین دو شان ۱۰ میلیمتر گردد.
معمولاً زنبوران شان ها را طوری میسازند که:
– تهویه به آسانی صورت بپذیرد.
– حرارت ایجاد شده به آسانی از لانه خارج نشود.
– جهت ساخت لانه با جهت تابش طلوع خورشید یکی باشد.
– محل هایی برای ساخت لانه انتخاب می گردد که کم رفت و آمد باشند.
یک شان کندوی لانگستروت حداکثر ۲۰۰۰ گرم عسل در خود جای میدهند در حالی که مقدار موم و مصالح به کار برده شده در ساختمان شان ۱۴ تا ۲۰ گرم است یا ۱ کیلو گرم موم حدود ۲۰ کیلو گرم عسل را نکهداری میکند یعنی ۲۰ برابر وزن خودش.
آن ظرافت ساختمان و مصالح نرم و سست و مهمتر ظرفیت بیش از حد برای نگهداری و انبار سازی مواد آیا قابل مقایسه با پیشرفت انسان و ادعای او میباشد.
در زندگی زنبور عسل قدرت نمایی حق تعالی به حدی جلوه گر است که درس نگرفتن از آن نشان از بی خردی انسان دارد.
