پایگاه تخصصی زنبور عسل ایران زنبور.نت
بی تردید در کشاورزی امروز، زنبور عسل و گرده افشانی کیوی و گیاهان اهمیت بسیاری نسبت به تولید عسل و دیگر فرآوردههای آن دارد.
یک سوم از فرآوردههای غذایی انسان بطور مستقیم و یا غیر مستقیم از گیاهانی تأمین میشود که به گردهافشانی زنبور عسل و سایر حشراتاحتیاج دارند. زنبورعسل به عنوان عامل اصلی انتقال دانه گرده کیوی، در انجام گرده افشانی کیوی از اهمیت خاصی برخوردار است. هرچند در ایفای این نقش برای زنبورعسل روی گلهای کیوی در شمالکشور ما مشکلاتی وجود دارد.
مکان مناسب کندوگذاری در باغ کیوی زنبورعسل ناگزیر است در صورت لزوم برای تهیه نوش و گرده فاصله زیادی را طی کند. اگر منابع نوش و گرده گل در نزدیکی کندو باشد زنبوران عسل به راههای دور نمیروند. میزان تولید عسل و جمعآوری دانه گرده توسط زنبورعسل بستگی به فاصله کندو تا منبع غذایی دارد. هرچه این فاصله کمتر باشد به همان اندازه زنبوران کارگر وقت کمتری را صرف رفت و آمد خود میکنند. قرار دادن کندوهای زنبورعسل در مکانهایی از باغ کیوی که آفتاب گیر باشد (بویژه در اول صبح) بر بازدهی و فعالیت زنبوران عسل جهت جمعآوری دانه گرده اثر افزایشی دارد.
بخصوص این که در اوایل صبح گلهای کیوی بیشترین جذابیت را برای زنبورعسل دارند. علاوه براین وجود منابع آب تمیز در نزدیکی کندوها اثر بهتری روی فعالیت زنبوران خواهد داشت. فعالیت پروازی زنبوران عسل در کندوهایی که در آفتاب قرار دارند ۵۰% بیشتر از آنهایی است که در سایه هستند. از گذاشتن کندوها در نقاط گود باغ باید پرهیز کرد، زیرا در این نقاط هوای سرد جمع شدهسبب کاهش فعالیت زنبوران خواهد شد.
تعداد زیادی از پژوهشگران عقیده دارند که برای انجام گرده افشانی توسط زنبورعسل نیازی به توزیع یکنواخت کندوها در باغ نیست. زیرا رقابت بین زنبوران کندوهای یک گروه هنگام چرا باعث پراکندگی یکنواخت آنان خواهد شد. هدایت زنبوران عسل برای انجام گرده افشانی بیشتر در باغ کیوی برای اولین بار فری در سال ۱۹۶۵ با افشاندن شربت شکر به هنگام مرحله تمام گل روی درختان سیب حرکات زنبورعسل را مورد ارزیابی قرار داد.
او متوجه شد که میزان جمعآوری شهد از روی گلها افزایش یافت. بدون این که تأثیری روی جمعآوری دانهگرده نسبت به درختان شاهد موجب شود. فری و اسپنسر در انگلستان در آزمایشهای خود نشان دادند که تغذیه کمکی کندو با شربت قند غلیظ در بهار تعداد بیشتری از زنبورهای کارگر را به جمعآوری دانه گرده ترغیب میکند. زیرا با زیاد شدن نوش، زنبورها فراغت بیشتری مییابند تا به جمعآوری دانه گرده بپردازند.
اما پژوهشهای برخی محققان دیگر نشان میدهد که این عمل نمیتواند تأثیر معنی داری در جمعآوری دانه گرده کیوی به جا بگذارد. گودوین و همکاران در پژوهشی ۴ ساله و در ۷ باغ مختلف با استفاده از ۳۷۹ کندوی زنبورعسل به منظور تعیین زمان، نسبت به حجم شربت و همچنین نوع و درجه شکر مصرفی اعلام کردند که تغذیه کمکی کندو با شربت شکر در بعضی از روزهای گلدهی کیوی تا ۴۳/۶ برابر و در مجموع طی ۴ فصل گلدهی کیوی بطور میانگین ۷/۹ برابر میزان جمعآوری دانههای گرده کیوی را افزایش داد. مصرف شربت از ساعت ۸-۱۰ صبح بیشترین تأثیر را روی جمعآوری دانه گرده کیوی بجا میگذارد.
درجه شکر و غلظت شربت(۱به۱ یا ۲به۱) و نوع ظرف، تأثیری در جمعآوری دانه گرده نداشت. همچنین مصرف شکر خشک نتوانست تاثیر معنی داری روی جمعآوری دانه گرده توسط زنبورعسل داشته باشد. گزارش شده استکه تغذیه کمکی زنبوران عسل با شربت شکر علاوه بر جمعآوری دانه گرده کیوی موجب کاهش فعالیت این حشرات روی گلهای گیاهان باغهای اطراف میشود.
بارکر گزارش نمود که اگر منبع ذخیره دانه گرده کندوها برداشته شود زنبوران کارگر بیشتری جهت جمعآوری و تأمین دانه گرده کندو تحریک میشوند. آزمایشهای انجام شده در نیوزیلند نشان داده است با انتقال کندوهایی که کمبود ذخایر دانه گرده داشتند به باغ کیوی، نسبت به کندوهایی که از نظر ذخایر گرده غنی بودند زنبوران عسل اینگونه کندوها دانه گرده کیوی را بیشتر جمعآوری نمودند.
طی پژوهشی در یونان مشخص شد که حذف منبع ذخیره دانه گرده در داخل کندوها و ایجاد کمبود گرده موجب اثرات معنیداری در جمعآوری دانههای گرده کیوی توسط زنبورعسل در کندو میشود. بطوری که انجام این عمل موجب ۲۸/۵ % افزایش جمعآوری دانه گرده کیوی نسبت به کندوهای شاهد شد. در واقع جمعآوری دانه گرده بیشتر توسط زنبوران عسل در باغ کیوی نمایانگر گرده افشانی زیادتر است. اجرای چنین عملی قبل از مرحله تمام گلتأثیرات بیشتری را موجب خواهد شد.
پژوهشگرانی مانند فری و مولر براساس آزمایشهای خود گزارش کردند که برای افزایش کارآیی گرده افشانی میتوان قابهای محتوی تخم یا لارو جوان زنبور به کندو اضافه نمود. در این صورت زنبوران ناگزیر میشوند که با تعداد زیادتری به جمعآوری گرده بپردازند و بدین ترتیب بر بازدهی گرده افشانی آنها اضافه میشود. گزارشاتی نیز در اینخصوص موجود است که به هم خوردن جمعیت کندو در چنین حالاتی نه تنها اثر مثبتی نداشته، حتی ممکن است باعث کندی کار زنبوران شود.
کمبود درختان گردهزا را میتوان با قراردادن پودر گرده در مدخل کندو در باغ جبران کرد. زیرا زنبوران عسل در هنگام خروج از کندو با دانههای گرده تماس میگیرند و گرده افشانی انجام میشود. لیندائورنیز گزارش نمود تلههای گردهگیرکه در مسیر عبور زنبور به داخل کندو قرار داده میشود و گردههای جمعآوری شده را از دسترس زنبورعسل خارج میکند.
بر شدت فعالیت و تعداد زنبوران گردهآور در باغ یا مزرعه میافزاید. گیاهان زراعی و علفهای هرزی که با کیوی همزمانی گلدهی دارند به هنگام انتقال کندو به باغ ممکن است با جلب زنبوران عسل به سمت خود باعث گمراهی آنان و کاهش گرده افشانی شوند. از بین بردن این گیاهان که از نظر گلدهی با کیوی رقابت میکنند موجب تغییرات معنیداری در جمعآوری دانه گرده و گردهافشانی بهتر در گلهای کیوی نسبت به شاهد شده است. همچنین باید توجه داشت که در انتقال کندوهابه باغ حداقل فاصله میبایست ۱۰ کیلومتر باشد.
مقایسه گردهافشانی گلهای کیوی توسط باد و زنبوران عسل گرده افشانی گلهای کیوی توسط باد و حشرات به ویژه زنبور عسل انجام میشود. برخی از پژوهشگران گرده افشانی کافی در این گیاه را نیازمند انتقال ۳۰۰۰ و برخی دیگر حداقل ۱۲۰۰۰ دانه گرده به سطح کلالههای گل ماده کیوی اعلام کردهاند. کوستا و همکاراندر بررسیهایخود به منظور تعیین درصد تشکیل میوه در درختان کیوی توسط باد و زنبورعسل در دو سال پیاپی اعلام کردند که این درصد به ترتیب با باد ۸۱ و ۹۸% و توسط زنبور ۱۰۰ و ۹۸% بود.
دونووان در آزمایشهای خود با پوشش دستههای ۳-۸ تایی غنچههای گل کیوی و حذف پوشش به هنگام باز شدن گلها و سپس پوشش انفرادی هر گل بعد از گرده افشانی نشان داد میانگین وزن میوه و تعداد بذر حاصل از ۲۴ گل به عنوان شاهد که مورد بازدید زنبورعسل واقع نشده بودند به ترتیب ۲۷/۸ گرم و ۳۵/۳ عدد بود. در حالی که همین خصوصیات حاصل از ۴۳ گل که صرفاً یکبار توسط زنبورعسل مورد بازدید قرار گرفته بود به ترتیب ۴۶/۲ گرم و ۲۶۳ عدد بود. به عبارت دیگر ملاقات یکبار زنبورعسل در هر گل موجب افزایش وزن میوه به میزان ۲۱/۴ گرم و افزایش تعداد بذر میزان ۲۲۷ عدد شد.
در صورتی که سایر عوامل موثر در گرده افشانی در حد مناسب باشد هر گل حداقل باید توسط زنبورعسل مورد بازدید واقع شود تا از ارزش صادراتی برخوردار باشد. وایزیر نیز در پژوهشی مشابه درصد تشکیل میوه در گردهافشانی با باد و زنبورعسل را به ترتیب ۵۰ و ۹۶% اعلام نمود. فرگوسن در بررسیهای خود نشان داد که بطور متوسط در گرده افشانی با باد ۱۰-%۲۰ گلهای کیوی دانه گرده جهت تشکیل میوه بدست میآورند و تعداد دانه گرده قرار گرفته روی کلاله نیز کمتر از حالتی است که زنبورعسل بیش از یک دقیقه روی گلها مینشیند. بطور کلی در گرده افشانی درختان کیوی با باد دانه گرده کافی جهت تولید میوه کیوی با اندازه استاندارد منتقل نمیشود. بنابراین وجود زنبورعسل جهت انجام گردهافشانی کافی و بازدهی اقتصادی مناسب کاملاً ضروری است.
