کاهش جمعیت کلنی

بسیاری از عوامل بیماری‌زای زنبورعسل در کنار ضعف‌های مدیریتی اثرات بیشتری دارد.

تمام کلنی‌های زنبورعسل در طول زندگی خود دچار کاهش جمعیت می‌شوند، اما در حال حاضر بروز نوعی کاهش شدید جمعیت زنبوران بالغ در اکثر زنبورداری‌های ایران شناخته شده و زنبورستان‌های متعددی از این ناحیه دچار ضرر و زیان شده‌اند.

دکتر مصطفی مرادی، عضو هیأت علمی‌ بخش تحقیقات بیماری‌های زنبورعسل و کرم ابریشم موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی، درباره افت شدید جمعیت کلنی‌های زنبورعسل در ایران اظهار کرد: گرچه در کشور ایران سازمان‌ها و ارگان‌های مرتبط با صنعت زنبورداری به‌طور مشخص و مداوم در جریان پرورش و بهداشت زنبورستان‌ها قرار نگرفته و مدیریت منسجمی‌که میزان انتشار بیماری‌ها و عوامل بیماری زا و میزان تلفات ناشی از آن‌ها را ثبت و ضبط کرده و همواره در جریان بروز اختلالات و معضلات این صنعت قرار بگیرد، وجود ندارد.

اما از یک سال پیش گزارشات پراکنده و غیرکارشناسی زیادی از بروز نوعی کاهش شدید جمعیت زنبوران بالغ تعدادی از زنبورستان‌های کشور وجود داشته، به‌طوری که گزارشات اتحادیه‌های زنبورداری و برخی از زنبورداران مناطق مختلف بروز این پدیده در بسیاری از مناطق ایران را اثبات کرده است.

وی ادامه داد: باتوجه به قابل قبول بودن درصدی از تلفات در زنبورعسل، بسیاری از زنبورداران بدون توجه به چهره‌ی این عارضه، آن را همان تلفات عادی زنبورعسل در سالیان اخیر تلقی کرده و از پیگیری موضوع امتناع ورزیده‌اند، لذا امکان دارد این پدیده از چند سال قبل در زنبورستان‌های ایران وجود داشته و باتوجه به عدم شیوع بالای آن، چندان مورد توجه قرار نگرفته باشد. ولی در حال حاضر این عارضه در اکثر زنبورداری‌های ایران شناخته شده و زنبورستان‌های متعددی از این ناحیه دچار ضرر و زیان شده‌اند.

مرادی همچنین تصریح کرد: عوامل بیماری‌زا( باکتری‌ها، قارچ‌ها، ویروس‌ها، انگل‌ها و آفات)، عوامل جوی( برودت و گرمای شدید هوا و خشکسالی)، عوامل مدیریتی( پرورش و بهداشت نامناسب و غفلت از مدیریت صحیح و علمی‌ زنبورستان، عوامل تغذیه‌ای( کمبود پروتئین و مواد معدنی لازم)، تغییرات ژنیتکی سیستم ایمنی زنبورعسل و کاهش مقاومت آن‌ها در برابر عوامل بیماری‌زا، مسمومیت‌های کشاورزی و گیاهی، آب‌های آلوده به مواد شیمیایی و پساب کارخانجات، باقیمانده سموم کشاورزی در ذخایر غذایی کلنی‌ها، باقیمانده مواد دارویی در داخل ذخایر غذایی کلنی‌ها و همچنین امواج الکترومغناطیسی موجود در فضای اطراف زنبورستان‌ها، از جمله عوامل مختلف بروز تلفات و کاهش جمعیت فعال زنبورعسل هستند.

وی یادآور شد: دسته عوامل متعددی می‌توانند در بروز عارضه افت شدید جمعیت کلنی‌های زنبورعسل نقش داشته باشند که بسیاری از آن‌ها به صورت منفرد یا توأم با عوامل دیگر اثرات خود را ایجاد می‌کنند. به عنوان مثال بسیاری از عوامل بیماری‌زا در کنار وجود عوامل فیزیولوژیکی زنبورعسل و ضعف‌های مدیریتی و شرایط نامساعد جوی اثرات بیشتری داشته و بیماری حاصل از آن‌ها شدت و شیوع بیشتری خواهد داشت.

مرادی در ادامه با اشاره به اقدامات اجرایی و تحقیقاتی که باید در جهت شناسایی و کنترل بیشتر عارضه افت شدید جمعیت کلنی‌های زنبورعسل ایران انجام گیرد، گفت: جمع‌آوری اطلاعات لازم و بازدید از زنبورستان‌های مبتلا، تکمیل پرسشنامه‌ای که حاوی اطلاعات لازم در رابطه با تاریخچه این پدیده و مشخصات زنبورستان‌های مبتلا است، نمونه‌برداری از زنبورستان‌های مبتلا، بررسی نمونه‌های جمع‌آوری شده از زنبورستان‌های مبتلا، بررسی آزمایشگاهی نمونه‌ها جهت جستجوی عوامل بیماری‌زا، جستجوی سموم حشره‌کش کشاورزی و آفت کش زنبورعسل در نمونه‌های زنبور و فراورده‌های کندو، بررسی میزان پروتئین، مواد معدنی و سایر فاکتورهای خونی نمونه‌های زنبورعسل زنبورستان‌های مبتلا از جمله این اقدامات هستند.

وی همچنین بر لزوم بررسی‌های تحقیقاتی نظیر بررسی عوامل بیماری‌زای نوپدید یا باز پدید، بررسی آفات و انگل‌های زنبورعسل، بررسی استرس‌های محیطی یا تغذیه‌ای در زنبورستان‌های مبتلا و همچنین بررسی میزان آلودگی زنبورستان‌های مبتلا به انواع حشره کش‌ها و آلاینده‌های زیست محیطی تاکید کرد.

عضو هیات علمی‌ موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی همچنین تقویت کلنی‌ها، ارتقا روش‌های مدیریت پرورشی و بهداشتی کلنی‌ها، توسعه پرورش زنبوران مقاوم به آفات و عوامل بیماری‌زا، توسعه راه‌های مقاوم‌سازی زنبوران عسل در برابر عوامل بیماری‌زا، آفات و انگل‌ها، تدوین و اجرای برنامه‌ای فراگیر جهت ارتقای سلامتی کلنی‌های زنبورعسل، فراهم کردن امکانات لازم جهت انتشار اطلاعات علمی‌ مربوط به سلامتی زنبورعسل و پدیده افت شدید جمعیت زنبوران بالغ و همچنین برگزاری دوره‌های آموزشی برای زنبورداران در رابطه با مدیریت بهداشتی کلنی‌ها و راه‌های کاهش تلفات در زنبورستان‌ها را از جمله راهکارهای ضروری برای کنترل و کاهش تلفات در زنبورستان‌ها عنوان کرد.