عامل بیماری نوزما

عامل بیماری یک انگل اجباری تک یاخته‌ای بنام نوزما آپیس است. البته اخیرا به غیر از نوزما آپیس، نوزما سرنا Nosema Ceranae هم از زنبور عسل جدا شده است.

انگل نوزما آپیس بدو فرم مشاهده می‌شود:

فرم حساس که آمیبی شکل است، که فرم تکثیر شونده آن است و تبدیل به اسپور می‌شود.
فرم مقاوم یا اسپور، که عامل انتقال از یک میزبان به میزبان دیگر است.

اسپور بیضوی و شفاف، بدون رنگ بوده، ۵ میکرون طول و ۳ میکرون عرض دارد. بوسیله یک غشاء سه لایه پوشیده شده، که آن را از خشکی و آسیب های محیط خارجی محافظت می‌نماید. این غشاء دارای یک منفذ است.

اسپور نوزما از نظر ساختمان خصوصیات میکروسپوریدی ها را داراست و در داخل آن اجزا ذیل یافت می‌شود:

• سیتوپلاسم

• جسم آمیبی یا اسپوروپلاست

• هسته

• تاژک قطبی و دستگاه پرتاب کننده آن بنام کپسول قطبی

رشته قطبی یک عضو تو خالی و استوانه ای است که یک انتهای آن به دیواره اسپور وصل شده  و ۶۰۰-۴۰۰ میکرون طول دارد و مثل فنر پیچیده است و دارای ۴۴ پیچ است که در دو یا چند ردیف قرار دارند. با افزایش فشار محتوای اسپور، رشته قطبی به بیرون پرتاب می‌شود. نوزما آپیس داخل سلولهای پوششی روده میانی زنبوران بالغ تکثیر می‌شود.

در مرحله آمیبی یا رویشی، سلول نوزما دارای تشکیلات معمول یک سلول می‌باشد، شامل غشاء، سیتوپلاسم با اندامک هایی چون ریبوزوم، شبکه آندوپلاسمی، میتوکندری و دستگاه گلژی است اما در مرحله اسپور میتوکندری دیده نمی‌شود که احتمال وجود متابولیسم بی‌هوازی را نشان می‌دهد.

اسپورهای نوزما به سرما، یخ‌زدگی، لیوفیلیزلسیون، امواج کوتاه فیزیکی و … مقاوم هستند لذا مدت‌ها در محیط خارج از بدن زنبور زنده می‌مانند. مقاومت اسپور نوزما با مقاومت اسپور باکتری‌ها قابل مقایسه است، بر اساس مطالعات بیلی و بورشه میزان مقاومت اسپور در شرایط ذیل، چنین تخمین زده شده است:

• مدت ۳۲-۲۴ ساعت در مقابل خورشید

• مدت ۴-۲ ماه داخل عسل (در شرایط معمولی)

• دقیقه در عسل نگهداری شده در ۵۸ در جه سانتیگراد

• ماه در بدن زنبور تلف شده، در شرایط معمولی

• ۲ تا ۴ ماه در بدن زنبور تلف شده در ۴ درجه

• بیش از ۱ سال در مدفوع زنبور عسل

در برخی منابع مقاومت اسپورهای نوزما، در لاشه زنبوران ۶-۵ هفته و در عسل ۴-۲ ماه و در خاک ۷۱-۴۲ روز ذکر شده است و گفته شده تابش مستقیم آفتاب در مدت ۳۲-۱۵ ساعت، اسپورها را از بین می‌برد.

برخی منابع دیگر اسپور نوزما را حساس به اسید استیک معرفی کرده و مقاومت آن به حرارت ۶۰ درجه را تا ۱۵ دقیقه ثبت کرده نوشته اند در قطرات مدفوع، اسپورها ممکن است بیش از دو سال زنده بمانند و در عسل یا در لاشه زنبوران مرده ممکن است یک سال دوام یابند اما در مقابل خورشید بیش از ۲۴ ساعت دوام نمی‌آورند.