علائم بیماری نوزما

زنبورعسل در اثر آلودگی به بیماری نوزما تا زمان نزدیک شدن به مرگ هیچ علائم خارجی از خود نشان نمی دهد. تشخیص آلودگی را می توان از مواد دفعی و محتویات بدن زنبور عسل و آزمایشات میکروسکوپی انجام داد.

نوزما بدو فرم وجود دارد:

نوزمای پنهان، که حضور انگل مشهود نمی‌باشد یا خسارت محدودی به زنبور وارد می‌نماید.
نوزمای آشکار، که علایم بیماری ظاهر می‌گردد.

در فرم حاد بیماری، علایم ظاهر و در فرم مزمن، هیچگونه علامتی مشاهده نمی‌شود. علایم نوزما با علایم سایر بیماریها در زنبوران بالغ، قابل مقایسه می‌باشد. بسیاری از زنبوران آلوده، هیچ علامتی ناشی از وجود اسپورهای نوزما آپیس در دستگاه گوارش، از خود نشان نمی‌دهند.

نه تنها در زنبورهای آلوده میزان آلودگی یکسان نیست، بلکه نحوه پراکنش زنبوران آلوده در یک کلنی بسیار متفاوت است. زنبورهایی که از سکوی پرواز گرفته شده‌اند، (مخصوصا زنبورانی که برای اولین پرواز بهاری و دفع مدفوع می خواهند از کندو خارج شوند.) حدود ۵۰% بیشتر از زنبوران کارگری که از پرواز برگشته‌اند، آلودگی به  این تک یاخته را، نشان می‌دهند. این تک‌یاخته در تمام طول سال تکثیر شده، در همه جا گسترده است. اما در بهار با افزایش تولید مثل زنبوران عسل بیشترین میزان آلودگی مشاهده می‌شود.

در عفونت های شدید، در اوایل بهار، علامت مدفوع قهوه‌ای روی شانها جلب توجه میکند، جلوی دریچه پرواز زنبوران مریض و مرده یافت می‌شوند.

در عفونت های خفیف، کندو به تدریج ضعیف  شده و بعد از مدتی  تعداد زیادی شفیره با تعداد محدودی زنبور بالغ در کندو باقی می‌مانند.

وضعیت آلودگی در پاییز به قدرت کلنی و شرایط آب‌و هوایی بستگی دارد.  با تخریب بافت پوششی روده در جذب آب‌و‌مواد غذایی اختلال ایجاد شده، موجب پیدایش اسهال می‌شود. زنبوران برای دفع مدفوع مجبور به خروج از کندو در هوای سرد شده و در اینصورت دچار سرمازدگی می‌شوند، روی زمین یا برفها افتاده و نمی‌توانند به کندو برگردند و در این صورت تلفات در کندو افزایش می‌یابد.

کاهش رشد بهاره، اسهال زرد رنگ که در بیرون از کلنی به صورت خطی دیده می‌شود، باز شدن بال‌ها، تورم شکم و عدم واکنش نیش‌زدن و جایگزینی زود هنگام ملکه زنبورهای مبتلا در جلو کلنی خزیده و قادر به پرواز نیستند و نهایتا طول عمر زنبوران کاهش می‌یابد.

اگر شرایط نامساعد باشد،کندو به قدری ضعیف می‌شود که بعید است کلنی  بتواند زمستان گذرانی نماید. اگر کلنی بتواند زمستان را سپری نماید، اولین کاری که کلنی برای مبارزه با بیماری انجام می‌دهد، جایگزین نمودن زنبوران جوان، با زنبوران آلوده می باشد. از اینروست که کلنی های آلوده، در بهار دیرتر به حد مطلوب از نظر جمعیت، می‌رسند و رشد بطئی کلنی در بهار یکی از علائم آلودگی به نوزما می‌باشد.

علایم جلوی کندو :

• تلفات مختلف، که نشانگر این است که تعداد قابل توجهی از زنبوران در صحرا تلف شده اند.
• عدم توانایی در پرواز و پرواز مشکل، این عدم توانایی در پرواز بدلیل فشار وارده به کیسه های هوایی در نتیجه افزایش حجم لوله گوارش می‌باشد.
• زنبوران ناتوان و ضعیف.
• زنبوران چسبیده به ساقه‌های گیاهان.
• زنبوران با شکم متورم در اثر افزایش حجم لوله گوارش و پرخوری.
• لکه اسهالی، کم و بیش مهم از نظر تشخیص، با رنگ متفاوت از زرد روشن تا قهوه‌ای تیره.
• کاهش فعالیت کلنی.
• زنبوران در وضعیت خاص به دور هم جمع شده،در حال تلف شدن، روبروی یکدیگر در حال مبادله غذا، در جاییکه غذا وجود ندارد.

علایم در کلنی:

• کم کم از جمعیت کاسته می‌شود تا زمانیکه فقط یک یا دو قاب جمعیت باقی می‌ماند.
• ملکه آلوده تخمگذاری را متوقف می نماید.
• شفیره ها خیلی محدود شده یا وجود ندارند.

لکه های اسهالی روی قاب ها دریچه پرواز و روی پوشش قاب ها مشاهده می شود. بر اساس نظر برخی از محققین  Bailey  به نظر می رسد که اسهال در اثر نوزما نیست بلکه به عوامل دیگری که همراه نوزما به زنبور حمله می‌کنند، مربوط است.

زنبورهای بیمار با پرهای لرزان جلو کندو و یا کمی دورتر افتاده و ناگاه می‌میرند، بیماری مرگ‌ومیر زنبورها را در داخل کندو افزایش می‌دهد. با ضعف کندو و زنبوران در پاییز و یا اوایل بهار، باید به نوزما مشکوک شد. جمعیت بیمار به سرعت ضعیف می‌شوند به طوریکه کندوهایی که در پاییز مبتلا می‌شوند زمستان را طاقت نیاورده و می‌میرند و اگر بتوانند زمستان را پشت سر بگذارند در بهار آینده قادر به جمع‌آوری محصول نبوده و در تابستان هم قوی نمی‌شوند.

در اطراف سوراخ پرواز جعیت‌های بیمار و حتی قاب های آن لکه‌های زیادی دیده می‌شود که در واقع مدفوع خشک شده زنبورهای مریض است که به حالت اسهالی از خود دفع کرده‌اند. در هنگام شدت بیماری، لکه‌ها در داخل کندو و در روی کادرها نیز دیده می‌شود و لکه‌های مذکور دارای بوی ناخوشایندی می‌باشند.

بی نظمی و بی قراری و وجود تعدادی از زنبوران با علائم فلجی و شکم های باد کرده در اطراف کندو و کم شدن جمعیت کندو از علائمی است که معمولا در بیماری نوزما به چشم می‌خورد. تعدادی از زنبوران کارگر که شدیدا آلوده هستند، در اطراف کندو به پشت افتاده و در حالی که حرکات ضعیفی انجام می‌دهند، قدرت پرواز خود را به کلی از دست می‌دهند.

گروهی از زنبوران نیز از کندو خارج می‌شوند و در حالیکه سعی دارند پرواز نمایند از کندو دور می‌شوند. اینگونه زنبوران برای پرواز به بالای بوته های اطراف کندو می روند و به پرواز خود کمک نمایند. شکم این زنبوران پر از مدفوع بوده و بزرگتر، چرب تر و براق تر از شکم زنبوران سالم به نظر می‌رسد.

زنبوران مبتلا ممکن است طی ۴-۳ روز تلف شوند و البته زنبوران پیر بیشتر از زنبوران جوان تلف می‌شوند.