عوامل تحریک کننده زنبور عسل در تولید بره موم

مکانیزم شیمیایی مؤثر بر تولید بره موم دقیقاً مشخص نمی‌باشد، ولی رفتارهای تقریباً یکسان زنبوران عسل در بکارگیری بره موم این احتمال را قوت می‌دهد که تولید بره‌موم تحت تأثیر فرمون‌ها انجام می‌پذیرد.

بسیاری از پاسخ‌های رفتاری زنبورعسل به محرک‌های محیطی به غریزه آن نسبت داده می‌شود، ولی از چنین حشره تکامل یافته‌ای بعید است که بدون هدف و تنها از روی غریزه عملی را انجام دهد. گرچه تفسیرهایی که در این فصل از رفتار زنبورعسل فراهم مطرح خواهد شد از دیدگاه انسان می‌باشد ولی گاهی مقدماتی را برای نزدیک شدن به رفتارشناسی زنبورعسل فراهم خواهد کرد. محرک‌های بسیاری برای وادار کردن زنبورعسل به تولید بره موم وجود دارد ولی بطور کلی عوامل تحریک‌کننده زنبورعسل برای بره موم به سه دسته تقسیم می‌شوند:

درجه حرارت

بسیار مشاهده شده که زنبورعسل با همزمان با سرد شدن هوا برای جلوگیری از ورود سرما به داخل کلنی اقدام به بستن یا پر کردن شیارها و روزنه‌های بدنه کندو با بره موم نموده و دریچه ورودی را تا حد امکان با بره موم تنگ می‌کند. در برخی شرایط گرم شدن بیش از حد دمای هوا نیز ممکن است باعث تحریک زنبوران عسل برای استفاده از بره موم و تنگ کردن دریچه پرواز به منظور جلوگیری از ورود هوای گرم به داخل کندو گردد. این عکس‌العمل ممکن است در نواحی بسیار گرم کشور رخ دهد.

در هر حال به نظر می‌رسد همان مکانیزمی که در زمان گرم شدن هوا موجب تحریک زنبوران برای تنظیم درجه حرارت کلنی زنبورعسل شده و زنبوران را وادار به جمع‌آوری آب و بال زدن در جلوی دریچه پرواز می‌نماید، در زمان سرد شدن هوا نیز آنها را وادار به استفاده از بره موم برای پر کردن شیارها و روزنه ها برای مقابله با نفوذ هوای سرد به داخل کلنی می‌نماید.

عوامل مزاحم

ورود دشمنان طبیعی زنبورعسل (زنبوران شکارچی، موش، مارمولک و…) به داخل کندو، یکی از عوامل مزاحم در کلنی زنبورعسل بشمار می‌رود. برخی از محققین اعتقاد دارند که زنبورعسل برای جلوگیری از ورود دشمنان طبیعی به داخل کندو دریچه ورودی را با بره موم تنگ می‌نماید.

ولی در این مورد مشاهدات بیانگر این است که زنبورعسل غالباً ترجیح می‌دهد برای پیشگیری از ورود دشمنان طبیعی به داخل کندو نگهبانان را در جلوی دریچه پرواز جمع کرده و آنها را بیرون از کلنی از بین می‌برد. قرار دادن اجسامی مانند شربت‌خوری بشقابی بر روی قاب‌ها و یا ورود خرده سنگ، چوب و غیره که به صورت اتفاقی توسط زنبوردار به کندو وارد می‌شوند نیز از سایر عوامل مزاحم در کلنی زنبورعسل محسوب شده و زنبورعسل برای مقابله با این عوامل مزاحم اقدام به تولید و استفاده از بره موم می نماید. پس از استقرار شربت‌خوری بشقابی بر روی قاب‌ها بنظر می‌رسد زنبورعسل با هدف جلوگیری از حرکت بشقاب و پیشگیری از مزاحمت، آن را بوسیله بره موم به سطح قاب‌ها محکم می‌چسباند، ولی نکته قابل توجه این است که زنبوران بشقاب را تا ارتفاعی با بره موم بالا می‌برند تا بتوانند به سهولت از زیر آن عبور کنند.

بطور کلی پس از ورود هر نوع جسم خارجی به داخل کلنی، درصورتیکه زنبوران قادر به خارج کردن آن از داخل کلنی نباشند، به دلیل اینکه حرکت این اجسام ممکن است موجب آسیب‌دیدگی و کشته شدن زنبوران گردد، این اجسام را محکم به کف کندو و یا سطح قاب‌ها چسبانده و مانع از حرکت آنها به منظور جلوگیری از برهم خوردن آرامش و نظم کلنی می‌شوند.

زنبورعسل از نظر رعایت بهداشت و پاکیزگی مثال زدنی می‌باشد، بطوریکه نخستین وظیفه آن پس از متولد شدن نظافت کندو است. در هنگام تمیز کردن و خارج کردن سنگ ریزه، لاشه حیوانات و غیره، شیارهای کف کندو ایجاد مزاحمت کرده و ظاهراً زنبورعسل برای برطرف کردن این عامل مزاحم شیارهای کف کندو را با بره‌موم پر می‌کند. بنابراین زنبورعسل به عنوان حشره‌ای تکامل یافته از بره موم برای رعایت بهداشت، مقابله باعوامل مزاحم و برقراری امنیت و آرامش کندو استفاده می‌کند.

‌ضد عفونی کردن

بره‌موم به عنوان ماده‌ای ضد عفونی کننده و عاملی مؤثر در پیشگیری از ورود و شیوع بیماری‌ها در کلنی‌های زنبورعسل محسوب می‌گردد. همانگونه که در جلوی درب ورودی برخی از آزمایشگاه‌ها پیش از ورود لازم است به منظور جلوگیری از انتقال عامل بیماری به داخل آزمایشگاه کفش‌های کلیه افراد به مایع ضد عفونی کننده آغشته شوند، احتمالاً وجود بره موم در جلوی دریچه پرواز نیز به دلیل اینکه زنبوران پیش از ورود به کندو الزاماً از روی آن عبور خواهند کرد، می‌تواند نقش ضد عفونی‌کننده پاهای زنبوران را در بدو ورود به کندو ایفا نماید.

همچنین زنبوران کارگر موظف می‌باشند که سلول‌های پرورش نوزادان را پیش از تخمریزی ملکه با بره موم ضدعفونی کرده و ملکه نیز پیش از تخمریزی سلول‌های پرورش نوزادان را بازرسی کرده و در صورتی در آنها تخمریزی می‌کند که سطح داخلی سلول‌ها با بره موم صیقلی و ضدعفونی شده باشند.

حضور حدود ۶ الی ۸ هزار زنبورعسل در کندویی با وسعت ۵۰ سانتیمتر مکعب فضا در درجه حرارتی معادل ۳۵- ۳۷ درجه سانتیگراد و رطوبت ۷۰ درصد بهترین شرایط را برای رشد عوامل بیماریزا در داخل کلنی زنبورعسل ایجاد می‌نماید، در چنین شرایطی تنها وجود بره موم به عنوان یکی از مهمترین فاکتورهای ضدعفونی کننده و پیشگیری کننده می تواند از رشد عوامل بیماریزا در داخل کلنی زنبورعسل ممانعت به عمل آورد. بنابراین به منظور پیشگیری از ورود عوامل بیماریزا به داخل کلنی زنبورعسل به زنبورداران توسیه می‌شود که از جمع آوری بره موم های جلوی دریچه پرواز خودداری نموده و در صورت نیاز به بره موم از روشهای تولید که در این طرح پیشنهاد شده استفاده نمایند.