‫جنبه‌های فصلی و نژادی بچه دهی

شکی نیست که فصل در تولید مثل و بچه دهی کلنی‌های زنبور عسل‬ ‫مهمترین نقش را دارد.

از مشاهدات و تجربیات مختلف چنین استنباط‬ ‫می‌شود که بچه‌هایی که در فصل بهار در اردیبهشت و خرداد تولید‬ ‫می‌شوند عسل کافی ذخیره کرده و جمعیت کافی برای گذراندن موفق‬ ‫زمستان تولید می‌کند ولی بچه‌هایی که در تابستان تولید شوند معمولاً‬ ‫ضعیف و کم جمعیت بوده و در زمستان به همین دلیل تلف می‌شوند.‬‬‬‬‬‬

برای پیشگیری از خروج بچه طبیعی از کندو‌، ایجاد دود‌، سر و صدا‬ ‫و اضطراب، پاشیدن دایمی آب و بخار فنل روش‌های مناسبی نیستند و‬ ‫در این گونه موارد دیده شده است که بچه به یکباره و با هم خارج نشده‬ ‫و بعد از تأخیری چند ساعته خارج گردیده است. بنابراین زنبوردار باید‬ ‫تلاش نماید تا قبل از اینکه کلنی تصمیم به بچه دادن بگیرد از وقوع آن‬ ‫جلوگیری کند.‬ ‬‬‬‬‬‬

‫در رابطه با جنبه‌های نژادی بچه دادن باید گفت که تولید بچه دقیقاً‬ ‫به خصوصیات ژنتیکی نژادهای زنبور عسل بستگی دارد. آب و‬ ‫هوا و شرایط محیطی از جمله میزان بارندگی‌، درجه حرارت محیط،‬ ‫زمان گلدهی و غیره در نواحی مختلف متفاوت است و زنبورهای هر‬ ‫ناحیه‌ای بسته به این شرایط اختلاف‌های رفتاری دارند که این اختلافات‬ ‫مشخصات ثابت نژادها را تشکیل می‌دهند.

تولید مثل در زنبورعسل فقط‬ ‫از طریق بچه‌دادن طبیعی یا مصنوعی صورت می‌گیرد‌، نشانه‌های بچه‬‌‫دادن از نژادی تا نژاد دیگر و از منطقه‌ای تا منطقه دیگر متفاوت است.‬ ‫بعضی از نژادها از نظر صفت بچه دهیب از نژادهای دیگر مستعدترند و‬ ‫تصور می‌شود که ساخت تعداد زیادی سلول ملکه یا شاخون نشانه ای از‬ ‫علاقه بیشتر کلنی به بچه‌دادن باشد.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

‫در جریان بچه دهی کندو تقریبا نیمی از جمعیت کندو همراه ملکه ‫خارج شده و برای یافتن لانه‌ای مناسب موقتاً در محلی مثل روی شاخه‬ ‫درختان، تیر چراغ برق‌، روی دیوار و غیره متمرکز می‌شوند. ‬‬‬

‫برای گرفتن بچه دهی طبیعی در بهارکه خارج از کنترل زنبوردار از‬ ‫کندو خارج می‌شوند و از قدیم الایام در زنبورستان‌ها مرسوم می‌باشد‬ ‫بهترین راه گذاشتن کندوهای کوچک یا کندوهای طعمه تنه درختی در‬ ‫محوطه زنبورستان و اطراف آن و یا آویزان کردن کندوهای حصیری از‬ ‫درخت‌ها و یا بوته‌های زنبورستان است.

با این روش‬ ‫بچه هایی که به دور از کنترل زنبوردار از کندوها خارج شده و به دنبال لانه‬ ‫جدید می‌گردند اکثراً گرفته شده و بعد از مدتی در کندوهای معمولی‬ ‫مستقر می‌شوند، البته تعداد زیادی از بچه‌های طبیعی نیز از دسترس‬ ‫زنبوردار خارج شده و زنبورستان را به مقصدی نامعلوم ترک می‌کند.

در‬ ‫این روش زنبورهای پیشاهنگ که دنبال محلی مناسب برای بچه می‌گردند‬ ‫به طرف کندوی طعمه آمده و در اطراف آن پرواز می‌کند و سپس در‬ ‫صورت انتخاب آن بر روی آن نشسته و ملکه نیز به آنها می‌پیوندد و اگر‬ ‫کندوی طعمه آویزان باشد خوشه‌ای را در قسمت بیرونی کف آن تشکیل‬ ‫می‌دهند.

سپس با رفتن پیشاهنگان به داخل آن وضعیت آن را بررسی‬ ‫کرده و حجم آن را اندازه‌گیری می‌کند و در صورت مناسب بودن و‬ ‫انتخاب آن به تدریج به داخل آن وارد شده و کلنی جدیدی را تشکیل‬ ‫می‌دهند.‬ ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

‫یکی از روش‌های بسیار معمول و مشهور پیشگیری از بچه دادن کلنی‬ ‫روش دی ماری است. برای این کار ابتدا تمام شان های موجود در‬ ‫کندو مورد بررسی قرار گرفته و تمام سلول‌های ملکه ساخته شده را‬ ‫باید خراب نمود. سپس شان‌های کندو را خارج نموده و فقط یک شان‬ ‫که حاوی ملکه و زنبورهای روی آن است در وسط کندو گذاشته و بقیه‬ ‫فضای آن را با شان‌های خالی پر نمایید.

روی این بدنه یک شبکه ملکه‬ ‫قرار داده و روی آن یک یا دو طبقه حاوی شان‌های خالی قرار دهید.‬ ‫بقیه شان‌های کلنی را که حاوی نوزادان و زنبورهای روی آن است در‬ ‫داخل طبقه دیگری قرار داده و روی قسمت فوقانی کندوی مورد نظر قرار‬ ‫دهید. این کلنی تمام زنبورهای خود را داراست با این تفاوت که ملکه در‬ ‫طبقه اول با فضای کافی برای تخمریزی محبوس شده و نوزادان در طبقه‬ ‫فوقانی واقع شده‌اند و فاصله ای بین ملکه و نوزادان قبلی وجود دارد.

در‬ ‫حدود ۱۰ روز بعد مجدداً شان‌های طبقه فوقانی را بررسی کرده و در‬ ‫صورتی که سلول ملکه ساخته شده است از بین ببرید. در مدت ۲۱ روز‬ ‫از شروع این کار تمام نوزادان طبقه فوقانی متولد شده و فضای خالی نیز ‫برای ذخیره سازی عسل به کار برده می‌شود. ضمناً در بدنه اصلی کندو‬ ‫نوزادان جدیدی پرورش داده می‌شوند (کیل و همکاران، ۱۹۵۷) با‬ ‫اجرای این روش معمولاً بچه کندو تولید نخواهد شد. ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

علاوه بر نکات فوق الذکر باید توجه داشت که چون تولید بچه کندو ‫اساساً غریزی و ژنتیکی است باید حتی‌الامکان از نژادهایی استفاده شود ‫که ذاتاً تمایل زیادی به تولید بیچه دهی نداشته باشند.‬‬‬
‬‬‬‬
‫برای پیشگیری از یچه دهی زیاد نژادهایی که ذاتاً تمایل زیادی به تولید‬ ‫بچه کندو دارند بهترین کار اصلاح‌نژاد ژنتیکی و حذف تدریجی ژن‌های‬ ‫مربوطه می‌باشد.‬ ‫یکی از روش‌های دیگر پیشگیری از وقوع بچه طبیعی در کلنی‌هایی‬ ‫که دارای ملکه مسن باشند تعویض ملکه کلنی می‌باشد به این صورت‬ ‫که وقتی که یک کلنی پرجمعیت و قوی بوده و در موقعیتی مناسب باشد‬ ‫قبل از اینکه تصمیم به بچه‌دادن بگیرد می‌توان با معرفی ملکه‌ای جوان‬ ‫و بارور، از بچه‌دادن کلنی جلوگیری کرد.

بنابراین با توجه به موارد ذکر‬ ‫شده تصور می‌رود که بهترین روش برای پیشگیری از وقوع بچه طبیعی‬ ‫بکارگرفتن روش‌های صحیح مدیریتی در زنبورستان می‌باشد.

به این‬ ‫صورت که در اوایل بهار با مساعد شدن هوا و قوی شدن کلنی‌ها زنبوردار‬ ‫باید در بازدید اولیه کلنی‌هایی را که جمعیت خوبی داشته و دارای چندین‬ ‫قاب شفیره جوان و پیر بوده و ملکه جوان و تخمریز دارد جدا نموده و‬ ‫بطور مرتب تحت نظر داشته باشد.

در این موقع تولید کننده باید سیاست‬ ‫مدیریتی زنبورستان خود را مشخص نماید که آیا می‌خواهد عسل تولید‬ ‌کند و یا تعداد کندوهای خود را افزایش دهد و یا از چه درصدی از‬ ‫کندوهای خود عسل و از چه درصدی بچه تولید کند.

بنابراین با بازدید‬ ‫مرتب کندوها قبل از اینکه تب بچه‌دادن بگیرند کندوهایی که جمعیتشان‬ ‫به حد تقسیم رسیده و دارای ۶-۵ قاب شفیره سربسته می‌باشند؛ اگر‬ ‫سیاست در مورد آن کندو‌ها تولید عسل باشد، طبقه به رویشان اضافه‬ ‫کرده و فضای آنها را افزایش می‌دهند تا کلنی بتواند فضای بالا را به ذخیره‬ ‫عسل اختصاص داده و ملکه در قاب‌های کندو تخمریزی نماید و یا اگر‬ ‫سیاست بچه‌گیری باشد با رعایت اصول صحیح گرفتن بچه مصنوعی،‬ ‫از کندوهای فوق بچه مصنوعی گرفته و به این صورت از وقوع پدیده‬ ‫بچه‌طبیعی پیشگیری نماید.

بعضی مواقع نیز احتمال دارد چندین بچه‬ ‫ضعیف از یک کندو خارج شده و از طرفی سبب متلاشی شدن کلنی مادر‬ ‫و از طرف دیگر خود نیز به علت ضعیف و کم جمعیت بودن در زمستان‬ ‫تلف شوند.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬