پایگاه تخصصی زنبور عسل ایران زنبور.نت
صنعت زنبورداری یکی از اشتغال‌زا‌ترین و مفید ترین صنایعی است که در دهه‌های اخیر تاثیرات بسیار خوبی در منطقه نجف آباد و اطراف آن بر جای گذاشته ولی بروز برخی مشکلات مانند خشکسالی، بدی آب و هوا و ورود عسل‌های تقلبی به بازار فعالین این بخش را با مشکلات جدی مواجه کرده است.
حاج حسینعلی طاهری یکی از قدیمی ترین افراد فعال در این بخش که به نوعی می‌توان آخرین بازمانده نسل قدیمی زنبورداران این شهرستان به شمار آورد اکثر فعالین این صنعت در نجف آباد به خوبی می‌شناسند طاهری در خصوص زمان و نحوه ورودش به این حرفه میگوید: “این کار تا حدی که من به یاد دارم در خانواده ما از پدرانمان به ارث رسیده و من هم از هشت سالگی به همراه برادرم کار زنبورداری را با کندوهای لوله‌ای در صحراهای اطراف نجف آباد شروع کردیم که با ورود کندوهای امروزی در حدود چهل سال پیش و بروز برخی تغییرات اساسی در نحوه انجام این کار ما هم نیز شیوه‌های جدید را تا به امروز ادامه داده‌ایم.”
کندو ها لوله‌ای که در گذشته توسط نجاران هر منطقه به شکل یک استوانه ساخته میشده معمولا نزدیک به یک متر طول و پنجاه سانتیمتر قطر در قسمت قائده خود داشتند و در ساخت آن از شاخه و چوب درختان کبود و بید استفاده میشده است.
وزن خالی این کندوها نزدیک به چهار و نیم تا پنج کیلوگرم بود که در پایان فصل فعالیت زنبورها و پر شدن حجره‌های داخل آن از عسل این وزن به حدود سی کیلوگرم نیز میرسیده و در داخل آنها سه چوب بلند موازی هم اندازه با طول کندو به عنوان محلی برای خانه‌سازی، ذخیره عسل و تولید مثل زنبورها در نظر گرفته میشده است.
وی این بحث را این گونه ادامه می‌دهد: “در زمان قدیم به دلیل اینکه تا حد امکان از تغذیه مصنوعی زنبور خودداری می‌کردیم در پاییز و زمستان معمولا بیکار بودیم و خانوادگی کار گیوه دوزی را انجام می‌دادیم و زنبورها نیز در این مدت از دو سوم کل عسل کندو که برایشان باقی گذاشته بودیم استفاده می‌کردند.”
این پیش کسوت زنبورداری در مورد مهمترین علت رکود فعلی در این صنعت نیز میگوید: “با وجودی که بروز خشکسالی، افزایش تعداد فعالین در این بخش و برخی مشکلات مدیریتی کلان در این امر موثر هستند ولی بنده مجموع این موارد را تنها تشکیل‌دهنده ۱۰درصد از علل به وجود آمدن چنین شرایطی می‌دانم.”
وی ادامه می‌دهد: “به نظر من مهمترین دلیل وضعیت فعلی را باید در عملکرد خود ما زنبورداران جستجو کرد چون بسیاری از فعالین این عرصه در حال حاضر اصول اخلاقی و شرعی آن را رعایت نمی‌کنند و مرز کسب حلال و حرام برایشان کمرنگ شده که این امر برکتی را که در این شغل بوده را از بین برده است.”
کندوها را با دهها الاغ به صورت گروهی جابه جا می‌کردیم
در روزهایی که زنبورداری نجف آباد به شیوه سنتی انجام میشد تنها نزدیک به چهل نفر هر کدام با داشتن حدود پنجاه تا شصت کندو در نجف آباد به صورت حرفه‌ای این کار را انجام می‌دادند که متناسب با شرایط آب‌وهوایی و گل‌دهی صحراها در نقاط مختلف با استفاده از الاغ کار جابه جایی کندوها را انجام می‌دادند در حالیکه تعداد این افراد در حال حاضر به بیش از سه هزار نفر بالغ می‌شود.
طاهری در این زمینه میگوید:”برای این کار که معمولا به صورت گروهی انجام میشد فردی به نام “سَر چاروادار” تعدادی الاغ از افراد مختلف کرایه می‌کرد و وظیفه انتقال کندوها به نقطه مورد نظر را با همکاری صاحبان
حیوان ها بر عهده می‌گرفت به طوریکه در یکی از این سالها دوازده نفر از زنبورداران شهرستان با استفاده از حدود صدو پنجاه الاغ کار جابه جایی بیش از هزار و ششصد کندوی سنتی را انجام دادند.”
وی ادامه می‌دهد: “معمولا در مسیر رفتن به علت سبک بودن کندو های لوله ای در هر طرف حیوان بین چهار تا پنج کندو را سوار می‌کردیم و در طول شب ادامه مسیر می‌دادیم که به دلیل کوتاه بودن نسبی قد الاغ نسبت به دیگر حیوانات مانند شتر و قاطر و حساسیت کمتر آن به نیش زنبور بهترین انتخاب برای این کار به شمار می‌رفت.”
زنبورداران قدیمی معمولا مسیر رفت خود را به صورت قطعه به قطعه طی می‌کردند و پس از توقف های یکی دو ماهه در حاشیه یکی از روستاهای نزدیک به صحرای مورد نظر، مجددا حرکت خود را ادامه می‌دادند ولی در زمان برگشت با توجه به فرا رسیدن زمان عسل‌گیری در اوایل آذر توقف چندانی در طول مسیر انجام نمیشده و کندوهای پر از عسل برای انجام کار عسل گیری با اتخاذ تهمیداتی ویژه به محل سکونت زنبورداران بازگردانده میشده است.
البته در زمان بازگشت به دلیل سنگین شدن وزن کندوها تعداد کندوی سوار شده بر روی هر حیوان بین چهار تا شش عدد محدود میشده و در صورتی که روستاهای مجاور توقف گاه زنبورداران نیز تعداد الاغ کافی در اختیار نداشتند از شهر‌های اطراف عده ای چاروادار به کمک زنبورداران می‌رفته‌اند.
از نکات قابل توجه در این مورد باید به همکاری خوب زنبورداران با یکدیگر و حفظ حرمت دیگر همکاران اشاره کرد به طوریکه به گفته طاهری در یکی از سالها زنبورداران نجف آباد در حرکتی هماهنگ در یک شب نزدیک به دویست حیوان حامل کندوی زنبور را از نقاط مختلف شهر به سمت صحرا های اطراف به حرکت در آوردند .
تعداد محدودی در نجف آباد مهارت عسل گیری را داشتند پیش از صنعتی شدن کار زنبورداری کار استحصال عسل با توجه به امکانات موجود کار بسیار سخت و دشواری به شمار می آمده که انجام آن در توان عده‌ای خاص بوده و معمولا از اوایل آذر ماه به دلیل سرد شدن هوا و گردش کمتر زنبور ها در بیرون از کندو انجام می‌گرفته است.
حاج حسنیعلی طاهری در مورد شیوه انجام این کار میگوید: پس از انتقال کندو ها به محدوده مسکونی شهر‌ها، عسل موجود در حجره هایی که رنگ سفید‌تری داشتند را همراه با موم اطراف آنها جدا می‌کردیم و عسل حجره‌هایی که بر اثر گذشت زمان و تخم ریزی بیشتر به رنگ تیره در آمده بودند را با روش‌های خاصی از موم جدا و به مخلوط اولیه موم و عسل اضافه می‌کردیم.
وی ادامه می‌دهد: “برای خارج کردن عسل از داخل حجره‌هایی که رنگ نسبتا تیره‌تری داشتند از فشار یک اهرم تعبیه شده در داخل یک دیوار بر روی کیسه‌هایی که از جنس شالهای مورد استفاده در یراق کردن حیوانات دوخته میشد استفاده می‌کردیم و این کار آنقدر سنگین و طاقت فرسا بود که بعضا یک عسل گیری نزدیک به حضور ده نفر مرد قوی بنیه نیازمند بود.”
